او عالم وارسته و پارسا و مجاهد بزرگ و آغازگر جهاد مسلحانه علیه روسها در صفحات مرکزی افغانستان و مؤسس و رئیس اولین حکومت خود مختار اسلامی در قلب حاکمیت رژیم مارکسیستی بود.بدون شک آیت‌الله سید علی بهشتی یکی از بزرگترین علمای جامعه شیعه امامیه اثنی عشریه در افغانستان و همچنین یکی از پر نفوذ ترین رهبران جهادی این کشور محسوب می گردد که در دهه‌های اخیر تاریخ معاصر افغانستان و دوران طلائی و پر تلاطم جهاد افغانستان نقش بسیار عظیم مذهبی – علمی – فرهنگی و سیاسی- نظامی- اجتماعی را ایفاء نموده است.
او عالم وارسته و پارسا و مجاهد بزرگ و آغازگر جهاد مسلحانه علیه روسها در صفحات مرکزی افغانستان و مؤسس و رئیس اولین حکومت خود مختار اسلامی در قلب حاکمیت رژیم مارکسیستی بود.
به مناسبت سالروز وفات این عالم بزرگ زندگی‌نامه ایشان را به شما تقدیم می‌کنیم.
تولد:
آیة الله سید علی بهشتی(قدس سره) فرزند مرحوم سید نبی درسال 1308شمسی درولایت بامیان ولسوالی ورس در خانواده ای به دنیا امد که یکی از پاکترین، نجیب ترین، بهترین و مذهبی ترین خانواده های منطقه بوده است. پدر و جد پدری ایشان، در زهد وپارسائی و سجایای عالی اخلاقی و قداست مذهبی، در میان مردم منطقه مشهور بوده و زبانزد و خاص وعام می باشد. پدر بزرگوار ایشان مرحوم ثقی الاسلام حاج سید نبی یکی از بزرگان مذهبی و مردمی در عصر خویش بوده واز طرف مراجع تقلید مخصوصا از جانب امام خمینی(ره)خط وکالت داشته است. جد ایشان مرحوم حجه الاسلام سید طاهر، یکی از بزرگترین علمای عصر خویش و از پارسایان زمان خود بوده است.
به هر حال، خورشید پر فروغ بهشتی بزرگ در سال 1308 ه.ش در یک چنین افق فامیلی و محیط خانوادگی طلوع نمود و درخت پربار علم و دانش و فضائل او در یک چنین بستر پاک و پر برکتی روئید واز آنجا ریشه گرفت و بعدها سر به آسمان سائید و اوج قله های مناعت و رفعت علمی و عرفانی را پیمود.
تحصیلات و مدارج علمی:
مرحوم آیت‌الله بهشتی(قدس سره) در سنین نوجوانی به تحصیل علوم دینی آغاز نمود، ابتدا در نزد مرحوم پدرش برخی از کتب مقدماتی را فرا گرفت و سپس در نزد بعضی از اعاظم منطقه مانند مرحوم شیخ ابراهیم عالمی و مرحوم شیخ محمد علی دایکندی و غیره تحصیل نمود اما تشنگی علمی بهشتی در هیچ جا فرو نمی نشست و همواره به دنبال گمشده‌ای می گشت تا اینکه پس از چندین سال گمشده اش را در سیاه دره یکا و لنگ یافت و آن عالم بزرگوار و عارف متقی، علامه شیخ موسی کلانی یکه ولنگی بود که بحق یکی از نامداران علمای شیعه در صفحات مرکزی افغانستان محسوب می گردد، بشهتی بزرگ، سالها از محضر او کسب فیض نموده و در نزد او به مقام و منزلتی خاص نائل گردید بگونه ای که بسیاری از درسهای حاجی شیخ در مورد موضوعات مختلف بر عهده آیت الله بهشتی(قدس سره) سپرده می شد و خود سطوح عالیه را برای بهشتی(قدس سره) و عده ای دیگر تدریس می‌کرده است.
آیت‌الله بهشتی، به مقصد تکمیلی مدارج علمی، در حوالی سال1334 ه.ش راهی نجف اشرف می‌گردد، او در حالی عازم حوزه علمیه نجف بود که در این زمان خود عالم بزرگ گردیده و اکثر کتابهای درسی سطوح را بوجه احسن و بیان شیوا تدریس می کرد، وقتی وارد حوزه علمیه نجف گردیده کرسی تدریسی او در کتابهای مختلف درسی به زودترین فرصت دائر گردیده و در مدت کمی شهرت درسی اش در میان طلاب نجف گسترش یافت. وی در آنجا به تکمیل تحصیلاتش در سطوح عالیه پرداخت و نیز در حلقه درسهای خارج فقه و اصول آیت‌الله حکیم و آیت‌الله سیّد محمود شاهرودی وآیت‌الله خویی در آمد و دراین درسها حضور کیفی داشت.
در طی تحصیل درس خارج در نجف خود به تدریس سطوح عالیه مبادرت ورزیده بودالبته این کار در پاسخ به تقاضای برخی از فضلا صورت گرفته بود که کرسی تدریس رسائل شان در نجف اشرف، در میان استادان افغانستانی، بی نظیر بوده است، و به روایت عالم ربانی استاد شیخ محمد داد واعظ بندر، از جمله شاگردان درس رسائل ایشان آقایان استاد شیخ زکی ورسی استاد خلیل پنجابی، استاد تقدسی ترکمنی و برخی دیگر که اینک هر کدام به مقام استادی رسیده اند بوده است.
تحصیل و تدریس آیت الله بهشتی در نجف اشرف، بهمین منوال، تا سال 1341ه.ش طول کشیده است وی در این سال به دنبال درخواست عده‌ای از مومنین وصلاحدید مراجع تقلید و اجازات و اختیارات معتبر آنها، از نجف اشرف به وطن برگشت و مشغول تدریس و تبلیغ و نشر احکام اسلام و نیز خدمات ارزنده علمی واجتماعی گردید.
خدمات علمی و اجتماعی و مذهبی :
- تدریس:
هر چند کرسی تدریس او در نجف اشرف از رونق به سزایی برخوردار بود اما ایشان ترجیح داد به افغانستان برگشته ور در افغانستان، یکی از مهمترین مدرسه‌های علمیه درین کشور را تأسیس نموده و آوازه بلند تدریس بهشتی و توانمندی کم نظیر او دراین میدان، در سراسر مناطق مرکزی و سائر نواحی افغانستان پیچیده و شهره آفاق گردید. چنانچه محقق و افغاسنتان شناس غربی آقای{اولیورروا} در کتاب مهم {افغانستان، اسلام و نوگرایی سیاسی}آیت‌الله بهشتی را یکی از احیاء گران معاصر شیعه در افغانستان دانسته و یکی از سه رکن علمی مهم شیعه در دهه1960میلادی به حساب می آورد. نویسنده یاد شده در صفحه 84 کتاب مذکور تحت عنوان:{تجدید حیات مذهب شیعه} مطلبی دارد.
اودر ابتدا می نویسد: تا سالهای دهه 50 میلادی جامعه تشیع افغانستان در انزوای کامل بود، در این دوره جنبشی به رهبری بزرگان بازگشته از نجف و ایران نظیر سیّد اسماعیل بلخی{که در زمان نخست وزیری داود زندانی و احتمالا به قتل رسید} میر علی احمد حجت این جامعه را از رخوت به در آورده و جانی تازه بخشید.
وی ادمه می دهد:
در دهه 60 میلادی چندین مدرسه علوم دینی از سوی شیعیان در ولایات افتتاح شد و مدارس شهر نوسازی شدند، در هزارجات سیّدعلی بهشتی به افتتاح مدرسه تخت ورس همت می گمارد، این مدرسه محصلان دبیرستانها را نیز در دوره تعطیل دبیرستانها می پذیرد. در مدرسه سفید سنگ تخت ورس، جوش و خروش علمی خاصی بوجود می آید و از نواحی ورس، پنجاب، شهرستان، دایکندی، لعل، یکاولنگ و بعضا از نواحی ترکستان، طلاب علوم دینی به دانجا سرازیر می شدند و از محضر پر برکت آیت‌الله بهشتی کسب فیض می نمودند، بگونه ای که اغلب بزرگان دینی واساتید و فضلای افغانستانی در منطقه و یا حوزه های علمیه قم و مشهد ونجف و سوریه و اکثر مسئولان سیاسی – جهادی منطقه، در زمره شاگردان ایشان محسوب می شوند.
2- خدمات اجتماعی و مذهبی:
علاوه بر تأسیس مدرسه علمیه تخت ورس و مدرسه علمیه باقریه در سراب که مرحوم شیخ باقر سرابی، از علمای تحصیل کرده نجف اشرف، آقای را وصی خویش گرفته و به تأسیس آن مدرسه وصیت کرده بود و علاوه بر تدریس مستمر علوم دینی در طی چندین دهه و تربیت شاگردان کثیر، آیة الله بهشتی، خدمات ارزنده دیگری نیز برای جامعه اسلامی وشیعی افغانستان انجام داد که از اهم انها ترویج و تبلیغ و تطبیق ارزشها و احکام اسلامی در جامعه و مبارزه با فساد و منکرات رایج در جامعه بوده است، زیرا جامعه آنروز در شرایطی که بهشتی از نجف برگشته بود، قطع نظر از شرایط حاکمیت طاغوت مرکزی افغانستان، در وضعیت اسفبار و تاریک و ظلمانی فقر معنوی و مادی بسر می برد وبسیاری از مظاهر جهل و فساد و منکرات و خرافات در جامعه وجود داشت الحق والانصاف که بهشتی نوری بود که در این شرایط ظلمانی درخشید و تا حدود زیادی موانع رشد و هدایت و اصلاح مردم را از سر راه برداشت و محیط نسبتا مناسب مذهبی اجتماعی را بوجود آورد و این نبود مگر در اثر زحمات طاقت فرسا وتلاشهای مستمر و بی وقفه وی در جهت رفع ودفع موانع ذهنی و عینی هدایت و ارشاد و اصلاح مومنین و بذر ارزشهای والای اسلام در قلبها و نفوس آنان.
3- آثار و کتب علمی:
هرچند محیط مناطق مرکزی افغانستان، محیط تحقیقات و چاپ و نشر اثارعلمی نبود بلکه به لحاظ اقتضائات محیط و شرایط اجتماعی بیشتر به محیط ارائه خدمات علمی مذهبی و اجتماعی، نزدیک است، از این رو، اکثر علمای تحصیل کرده نجف که به آنجا رفته اند ناگزیر به ارائه اینگونه خدمات پرداخته اند. با این وجود، بهشتی، صاحب تألیفات قابل توجهی بوده است اکثر آنها تاکنون در دست چاپ سپرده نشده است و فقط معدودی از آنها منتشر گردیده است که در اینجا به آنها مرور می نماییم.
تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله سیّد محسن حکیم
تقریرات درس خارج اصول آیت‌الله خوئی
تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله سیّد محمود شاهرودی
کتابی مستقل در اصول بنام(الارجوزة فی اصول الفقه)
نوشته های در شرح رسائل و شرح قوانین الاصول
شرح حاشیة المنطق ملاعبدالله
نوشته ای در شرح حکمت منظومه ملاهادی سبزواری
نوشته ای در اصول عقاید امامیه
کتابی در اخلاق و تربیت خانوداه که در پاکستان چاپ گردیده است
کتابی به اسم{تجربه و مبارزه}که در پاکستان چاپ گردیده است
جزوه‌ها و رساله‌های دیگر مانند{الاعتدال}و غیره که در داخل به صورت کپی در اختیار مردم قرار گرفته است.
گفتنی است که متأسفانه برخی از دست نوشته‌های ایشان در جریان حوادث جنگهای داخلی ناقص گردیده و یا به یغما رفته اند و اغلب دست نوشته هایش فعلا موجود می باشند.
فضائل اخلاقی :
سیدعلی بهشتی مجموعه‌ای بود از حلم و بردباری، صبر و استقامت، مدارا و مروت، ملائمت و ملاطفت، عزت و مناعت طبع، عفو و گذشت، خیرخواهی و اخوت، غیرت و حمیت دینی و مذهبی، زهد وپارسایی، تقوی و پرهیزگاری، عفت و پاکی، اخلاص و توکل و مقام رضای او به قضای الهی، وقار علمی و روحانی اعتماد به نفس، خلق خوش و معاشرت جذاب، عفت زبان، دل صاف و بی کینه، صداقت و وفادای، راستی و درستی، تواضع بسیار بالا و فروتنی، ایثار و فداکاری، از خود گذری و مصلحت خواهی، خوش بینی و حسن ظن و حسن نیت نسبت به افراد، روح سالم و شفاف و خالی از عقده، تعصب شدید نسبت به معتقدات دینی و مذهبی، حساسیت شدید نسبت به التقاط و اباحه گری و بدعت گذاری، حساسیت شدید نسبت به پیدایش موجبات تنازع و تفرقه در بین مردم، علاقمندی بسیار شدید نسبت به اتفاق و اتحاد شیعیان و سپس مسلمانان افغانستان، علاقه و ارادت شدید نسبت به خاندان عصمت و اهل بیت طهارت، علاقه خاص نسبت به وصال و لقای پروردگار متعال و ده ها اوصاف متعالی دیگری برخوردار بود.
نقش سیاسی و جهادی
پس از کودتای مارکسیستی عوامل روسها در افغانستان، در 7 ثور/اردیبهشتسال1358، موقعیت علمای مذهبی افغانستان به دلیل اعتراض و مقاومت علیه بی دینی در مخاطره شدیدی قرار گرفته و بسیاری از علمای طراز اول شیعه و سنی افغانستان در کابل و شهرهای بزرگ دیگر کشور، چون از نظر این سرسپردگان ماتریالیسم دیالکتیک، با حرکت تاریخ در تعارض بودند فلذا می بایست از صفحه تاریخ برداشته می شدند، و از این رو، عده ای از علمای بزرگ ما بوسیله این تازه به دوران رسیدگان ماتریالیست و این ناشیان مارکسیست – لنینیست، گرفتار شدند و اغلب آنها در همان روزهای اول شربت شهادت نوشیدند، و این حرکت ناشیانه مارکسیستها، در تولد احساسات جهادی مردم علیه کمونیسم و تکوین نطفه های اولیه جهاد افغانستان، تأثیر بسیار عظیمی داشت. اما در مناطق اطراف و نواحی مرکزی افغانستان قبل از آنکه مجریان حاکمیت مارکسیستی، در جهت تداوم پالیسی{محو فیزیکی روحانیت اسلام}، گامی مؤثر بردارد، آتش قیامهای مردمی و اسلامی شعله ور می گردد، و به رهبری روحانیون منطقه، سیل عظیم انقلاب، مزدوران رژیم را از منطقه جارو می نماید. که در این میان، در صفحات مرکزی افغانستان، آیت‌الله بهشتی، از بزرگترین علمایی بوده است که علم جهاد را بر افراشت و با فرستادن نامه های متعدد به علما، موسفیدان و متنفذین سراسر مناطق هزاره جات، ارتباط عمومی میان دسته جات، و قیامهای پراکنده را برقرار نموده و برای اولین بار هزاره جات پراکنده و مشتعل شده را به سوی و حدت و نظم رهبری کرد. من جمله پس از 12 ثور/اردیبهشت 1358 که مجاهدین دایکندی ولسوالی پنجاب را از چنگال کمونیستها آزاد کردند و برگشتند و در تاریخ 17 ثور/اردیبهشت 1358، کمونستها به صورت بسیار گسترده به مرکز پنجاب یورش بردند و آنجا را مملو از تانک و نفربرهای نظامی ساختند و پیش روی به سوی ورس را آغاز کردند. و مجاهدین با امکانات اندک و ابتدائی و نفرات کم در آستانه فرار بودند و در این شرایط حساس مالامال از خطر، آیت‌الله بهشتی مردم را به استقامت دستور داده و به جهاد عمومی فرا خواند و فرمان صادر کرد تا تمام اسلحه غنیمت توزیع شوند و در اثر این تصمیم انقلابی یک عده از مسلمانان مجاهد و سرشار از ایمان و فداکاری به سنگرها رفتند، و آیت‌الله بهشتی در آن شب با کمال جدیت به تمام افراد و نواحی فرمان صادر کرد و نامه فرستاد و مردم را به جهاد عمومی دعوت نمود. فردای آن شب آیت‌الله بهشتی بیانیه مؤثر و انقلابی ایراد فرمود و آنان را دسته دسته و فوج فوج به طرف پنجاب اعزام نمود. مردان مجاهد، در مناطق نیقول و پای بوم طرف غرب و جنوب پنجاب، چون دره فولادین، از پیشروی کمونیستها جلو گیری بعمل آوردند و بعد از چند روز خداوند متعال در دل کفار،خوف و رعب ایجاد کرده و آنان پنداشتند که دور و اطراف شان را مجاهدین احاطه کرده اند لذا با سرافکندگی و شکست شگفت انگیزی طرف بهسود فرار نموده ودر آن سامان متمرکز شدند.
بعد از واقعه یاد شده آیت‌الله بهشتی به طرف شهرستان، دایکندی و نواحی ورس نامه‌های متعددی فرستاده و آنان را به تعقیب فراریون مارکسیست دعوت کردند. که فوج فوج از مناطق شهرستان و غیره آمدند و آیت‌الله بهشتی آنانرا به طرف پنجاب اعزام داشتند و برادرش سیّد میرمحمد واعظ را طرف تربلاق فرستاده تا از مجاهدین دایکندی احوال بگیرد و خودش همراه مجاهدین ورس در حالی که بیرق سبز بلند، پیش رویشان در اهتزاز بود طرف پنجاب رفتند و در دهن سیاه دره، مجاهدین چهار ولسوالی شهرستان، ورس، پنجاب و دایکندی تجمع نموده و تحت ریاست آیت‌الله بهشتی جلسه ای تشکیل دادند و در همان جلسه نمایندگان بهسود آمدند و از آیت‌الله بهشتی بحیث فرمانده عمومی استمداد نمودند و آیت‌الله بهشتی عده ای از مجاهدین را از همانجا طرف بهسود اعزام نموده و قسمتی از مجاهدین پنجاب و یکاولنگ را طرف بامیان اعزام نمودند، و در آن مجلس آیت‌الله بهشتی گفت:این اولین جلسه ما است که ما مجاهدین را به طرف بهسود و بامیان اعزام کردیم و جلسه دیگر ما آن وقتی است که نواحی مرکزی ما از لوث وجود رژیم منحوس مارکسیستی پاک شود و ما قدرت حاکمه تشکیل داده و حکومت الله را در سرزمین خود بنگریم، فردای انروز بیانیه‌ای مبنی بر الغای فرامین {6،7،8} حکومت کمونیست، در بازار پنجاب ایراد فرمودند، و آن روز نخستین روز تلاش وکوشش برای پی ریزی ساختمان شورای انقلابی اتفاق اسلامی افغانستان و سر آغاز تعیین سرنوشت مردم صفحات مرکزی شمرده می شد، بعد از فتح بهسود،آیت‌الله طرف ورس آمده و مجاهدین در یک بسیج وسیع از صفحات مرکزی به طرف بامیان سوق دادند و محور دیگر فرماندهی بسوی چخچران مرکز استان غوربود.
بعد از حدود دو ماه اکثر نواحی علاقه داری شنبل، شیخ علی، ترکمن، سرخ و پارسا بدست مجاهدین فتح گردید. و در همین اوقات آیت‌الله بهشتی نامه‌های به ا طراف فرستادند و نمایندگانی از یکاولنگ، پنجاب، لعل و سرجنگل، حصه اول و حصه دوم بهسود، جاغوری، قره‌باغ و جغتو و دایکندی وشهرستان و نمایندگان صفحات شمال، در مرکز ورس آمدند و در تاریخ 15 سنبله/شهریور،1358 در ورس، مجلسی با عظمتی منعقد گردید که تاریخ هزاره جات نظیرآنها بیاد ندارد. و در این مجلس، شورای انقلابی اتفاق اسلامی افغانستان، تأسیس و آیت‌الله بهشتی به اتفاق آراء بعنوان رئیس شورا انتخاب گردید.
پس از شروع جنگهای داخلی در هزاره‌جات و صدمه دیدن مردم مناطق مرکزی آیت‌الله بهشتی برای خاموش شدن جنگهای داخلی صادقانه و بدون توقع به حزب وحدت اسلامی پیوست و ازهمه گذشته‌ها گذشت و همواره حزب و هیأت رهبری آن را از اندیشه‌های خیرخواهانه و مصلحت آمیز خویش بهره مند می گردانید، منتهی دراولین وهله ای که به حزب پیوسته بود در بامیان در یک جلسه ای تذکر داده بود که من صادقانه می آیم وهیچگاه تعهدم را نمی شکنم ولی من می دانم که سرانجام هر کدام از شما به سویی خواهید رفت و فقط بهشتی مظلوم می ماند که در این وسط صادقانه طپیده و به وحدت واقعی پایدار خواهد ماند. او درسفر کابل، که استقبال وسیعی از ایشان گردید، در طی سخنرانی اش فرمود:
اگر وحدت داشتید هم عزت دارید و هم شرافت دارید و هم قدرت دارید وهم حقوق شما حفظ می شود.اینجانب سعادت دنیا و آخرت اهل تشیع افغانستان را وحدت می دانم.
اگر مسلمان وحدت را همانگونه که خداوپیامبرش فرموده حفظ کنند وبه تمام قوانین اسلام عمل نمایند،بر تمام مشکلات غلبه نموده و پیروز خواهند شد.
ما سرمایه ای داریم که نه شرقی ها دارند، و نه غربی ها و آن وحدت معنوی ماست.
از همه شما خواهش می کنم که دست اختلاف در بین شما کار نکند.
ما موظف هستیم که مکتب اسلام را به طور خالص به نسلهای آینده خود تحویل دهیم وگرنه مسئول هستیم.
آیت‌الله بهشتی پس ازسالها مجاهدت 14 میزان/مهر 1375 در بیمارستانی دریکاولنگ دار فانی را وداع گفت و به ابدیت پیوست.
روحش شاد و یادش پر روهرو باد
منابع:
افغانستان درپنج قرن اخیر ،محمد صدیق فرهنگ،ج3
سیری درهزاره جات، علیداد لعلی
افغانستا ن اسلام ونوگرایی، اولویرا